Ойрын хугацаанд дэлхийн эдийн засагт манай улс гол тоглогчын нэг байж чадах уу?

Хєгжиж байгаа олонхи орон хямралаас сэргэлтийн vед орж байгаа ба дэлхийн єсєлт тогтвортой байх бололтой гэж Дэлхийн банк vзэж байна.

Дэлхийн эдийн засаг хямралын дараахь байдлаас сэргэлтийн vеийн єсєлтийн шатанд аажмаар, гэхдээ тууштай шилжиж байгаа бєгєєд дэлхийн эдийн засгийн єсєлтийн бараг тэн хагас нь хєгжиж байгаа орнуудад ноогдож байгаа тухай Дэлхийн банкнаас гаргасан  2011 оны дэлхийн эдийн засгийн тєлєвд дурдсан байна.  Энэ хєгжиж байгаа орнуудын жагсаалтын бvсэд Ази номхон далайн бvс буюу манай улсын бvс нутаг зvй ёсоор орж байна.

Дэлхийн банкны тооцоолж байгаагаар, 2010 онд ДНБ єсєлт 3.9% байсан бол, 2012 онд 3.6% болохын ємнє  2011 онд 3.3% болж буурах тєлєвтэй байна. Хєгжиж байгаа орнуудын хувьд гэвэл, ДНБ-ний єсєлт 2010 онд 7%, 2011 онд 6%, 2012 онд 6.1% байх тєлєвтэй байна. 2010 онд 2.8%, 2011 онд 2.7%, 2012 онд 2.7% єсєлттэй байх єндєр орлогтой орнуудыг хєгжиж байгаа орнууд гvйцэж тvрvvлэх vйл явц vргэлжилсээр байх болно.

Харин одоо манай улсын макро эдийн засгийн vзvvлэлтийг  харьцуулан vзвэл
Vйлдвэрлэлийн аргаар тооцсон ДНБ-ий хэмжээ 2010 оны урьдчилсан гvйцэтгэлээр, оны vнээр 8255.1 тэрбум тєгрєг, 2005 оны зэрэгцvvлэх vнээр 4154.0 тэрбум тєгрєгт хvрч, ємнєх оныхоос оны vнээр 25.3 хувь зэрэгцvvлэх vнээр 6.1% тус тус єссєн байна.
Эндээс харьцуулан харахад манай улсын дотоодын нийт бvтээгдэхvvний хэдийгээр єссєн ч дэлхий банкны судалгааны дvнг харж эрсдэлийг тооцоолох хэрэгтэй учир манай улс 2013 оноос эхэлж  саалийн vнээхvvдээ саана гэсэн тооцоо судалгаа, бодлого байгаа юм энэ нь юу гэхээр Оюутолгой, Тавантолгой ордуудын vйлдвэрvvд бий болж бараа бvтээгдхvvнээ дэлхий зах зээл рvv гаргаж эдийн засгийн эргэлдтэнд оруулах юм. Энэ vеэс л дэлхийн зах зээл дээрх манай улсын тоглолт зvй ёсоороо, бодитоороо эхлэх юм. Харин энэ 2 жилийн хугацаанд эрсдэлээ тооцоолж бусад салбараа хєл дээр босгох ажил яаралтай хэрэгжvvлэх хэрэгтэй байгааг ухаарах хэрэгтэй.  

Олонхи хєгжиж байгаа орнуудад, хэрэв хvчтэй савалгааны мєчлєг тохиолдоогvй бол ДНБ-ний нэгэнт хvрсэн тvвшингээ хадгалж чадах байсан. 2012 онд єсєлт тогтвортой байна гэсэн тєсєєлєл гарч байгаа ч гэсэн Европ, Тєв Азийн шинээр гарч ирсэн орнууд болон єндєр орлого бvхий зарим орны хувьд таамаг тєдий байгаа юм. Хэрэв дотоодын эдийн засгийн бодлогодоо засаж залруулах арга хэмжээ авахгvй бол орон байрны єрийн хэмжээ их, ажилгvйдэлийн тvвшин єндєр байгаа болон орон сууц, банкны салбар сул хэвээр байх юм бол эдийн засгийн сэргэлтийн vйл явцыг саармагжуулах магадлалтай.

2010 онд, хєгжиж байгаа орнуудын хувьд олон улсын хєрєнгийн хувьцаа, бондын цэвэр урсгал огцом єсєж, тус бvр 42% болон 30% -д хvрсэн ба нэмэгдсэн єсєлтийн урсгалын дийлэнхи нь есєн оронд ноогдсон байна. Хєгжиж байгаа орнуудын хувьд гадаадын шууд хєрєнгє оруулалт 2009 онд 40% буурч байсан бол 2010 онд 16% єсєж 410 тэрбум долларт хvрсэн байна. 

Vvнд нєлєєлсєн гол хvчин зvйл нь Ємнєд-Ємнєдийн хєрєнгє оруулалтын єсєлт бєгєєд ялангуяа Азиас гаралтай хєрєнгє оруулалт юм. Олон улсын хєрєнгийн энэ єсєн нэмэгдсэн урсгал нь олонхи хєгжиж байгаа орны эдийн засгийн сэргэлтийг идэвхижvvлж байгаа  нэгэн хэлбэр юм. Гэвч хэтэрсэн урсгал нь дунд орлогтой орнуудын хувьд тодорхой эрсдлийг дагуулах магадлалтай бєгєєд дунд хугацааны сэргэлтэд, ялангуяа ханшийн огцом єсєлт буюу хєрєнгийн хєєсрєлтийг бий болгох замаар аюул учруулж болох юм.

Тайлангаас vзэхэд, єнєєдєр хvнсний бvтээгдэхvvний vнэ харьцангуй єндєр байгаа нь янз бvрийн байдлаар нєлєє vзvvлж байна. Олон улс оронд, долларын ханш унаж, дотоодын нєхцєл байдал сайжирч, бараа бvтээгдэхvvн болон vйлчилгээний vнэ єсєж байгаа боловч бодит vнийн єсєлт нь олон улсын хэмжээнд ам. доллараар арилжаалагдаж байгаа бvтээгдэхvvний vнийн єсєлттэй харьцуулахад тийм ч єндєр биш байна.

“Гэхдээ, сvvлийн саруудад гол гол бvтээгдэхvvний vнэ хоёр оронтой тоонд хvрч єсєж байгаа нь одоо ядуурал болон єлєн зэлмэн амьдралын дарамтад байгаа орнуудын айл єрхийн амьжиргаанд хvндээр тусаж байна. Тэгэхлээр, хэрэв гол нэрийн хvсний бvтээгдэхvvний vнэ цаашид энэ байдлаар єсєх юм бол 2008 оны байдалд эргэн орохгй гэсэн баталгаа алга байна” гэж Дэлхийн банкны Тєлєвийн Бvлгийн Дэлхийн макро эдийн засгийн менежер Андрью Бурнс  сэрэмжлvvлсэн байна.

Тэгэхээр манай улсын хувьд дэлхийн банк болон бусад томоохон судалгааны тєвvvдийн судалгааг сайтар анхааран vзэх шаардлага бий болж байна. Хэдийгээр манай улс олон улсын анхаарлын тєвд байгаа ч гэсэн эрсдэлийг сайн тооцоолж эдийн засгийн vр ашгаа бууруулахгvй байхаа хэмээн найдаж байна. Ямарч байсан бидний гарт бvх зvйл байна тэгэхээр гагцхvv хамгийн ухаалаг бодлого л чухал шvv.

Ер баялагтай орны тухайлбал Арабын нэгдсэн Эмират улсын хєгжлийн жишээнээс суралцах хэрэгтэй тэдний нэгэн чухал арга нь дэлхийн томоохон мэргэжилтнvvдийг єндєр хєлсєєр уралдуулан хотоо, улсаа хєгжvvлж чадсан байна энэ мэтийн жишээнээс санаа аваад ч юмуу гэхдээ монгол хvний оюуны чадамж мундаг тийм учраас бvх чадал оюунаа шавхах цаг ирээд байна. Бидний гол зорилго бол дэлхийн зах зээлд хvчээ vзэх ер нь дэлхийд бvх талаараа єрсєлдєх хэрэгтэй. Єнєєдєр бид бие биенээ хуурч мэхлэх хамгийн инээдтэй зvйл ингэж хєнжил дотроо хєлєє жийлцэх шаардлага байна уу? Жишээ нь Тєрийн ємчийн хорооны дарга Д.Сугарын vйлдэл хэрэв vнэн бол эх орон ард тvмнээсээ урвасан хэрэг шvv дээ гэхдээ vгvй байх хэмээн найдхаас єєр арга алга. Бид чинь дэлхийн зах зээл дээр томоохон тоглолт хийж улс, тvмнээ хєгжvvлэх байтал ингэж хєл гараа жийлцээд байвал дэлхий байтугай гадны нэгэн сvйхээтэй гарын хоол л болно биз дээ. Тэгэхээр бидэнд ил тод нээллтэй, шударга, оюунлаг зарчим л vйлчилнэ. Тэгж чадаж гэмээнэ ойрын хугацаанд дэлхийн зах зээл дээр аваргуудтай хvч бяраа vзнэ дээ.