Х.Баасансvрэн: Би бєєгийн эрдэмд 7 жил нууц байдалтай суралцсан тvvний дараа багшийнхаа зєвшєєрлєєр хvнд тус хvргэж явна

Сар шинийн босгон дээр  “Амар байна уу” ярилцлагийн зочноор "Эзэнт онгод" тєвийн тэргvvн, зайран Хурмашийн Баасансvрэн оролцлоо.

Єнєєдрийн энэ нийгэмд хэн нэгэн хvн жаахан болохоо байхаараа л лам юмуу бєє дээр очдог уламжлалтай. Лам нь тvvнийг чи тэгж бузартаж, ингэж ч бузартаж гээд єч тєчнєєн ном уншина, єч тєчнєєн засал хийнэ харин зарим нэгэн хэсэг нь бєє дээр очно бие нь жаахан євдсєн ч юмуу ер нь болохгvй байгаа нєхрийг за чи бєє болох юм байна, болохгvй бол чамд болон танайд ийм юм тохиолдоно тэгж ч vхнэ ингэж ч vрэгдэнэ гээд сандаргаж єгнє.

Ингээд л хэн нэгнээ алдахгvйн тулд хvvхдээ, хамаатнаа бєє болгохоос єєр арга байхгvй. За тэгээд бєє болохоор болтол тийм хувцас хэрэглэл тийм vнэтэй, шавь ороход хэдэн тєгрєг гээд бєєн дарамт, хэн нэгнээ алдахгvйн тулд хамаг vнэтэй цэнэтэй насаараа олж, цуглуулсан юмаа зарж vрээд нєгєєхєє бєє болгодог.

Нийгэмд энэ vзэгдэл єчнєєн болжээ хvний сvсэг бишрэл, амь нас, эд хєрєнгєєр тоглосон бєєгийн бизнесийн сvлжээ газар аваад болохоо болилоо. Тэр бєєг тодруулаад байгаа багш нар нь бєєшийн жинхэнэ дэг жаягийг мэдэж байна уу, тэдэнд шалгуур, ёс зvй, гэж байна уу. Тэд чинь ёстой нєгєє жvжигчин бєє нарыг хэдэн арван саяын тєлєє хэдэн зуугаар нь vйлдвэрлэж байгаа юм бишvv. Хvмvvсийн дам яриаг сонсож байхад нэг багш 5 шавийг 5 сая тєгрєгєєр хэдхэн хоногийн дотор бєє болгоод нєгєє бєє болсон нєхєд нь бараг маргааш нь хvнд засал хийж байгаа гэж хvний хувь заяагаар тоглож бизнес хийж байна. Єнєєгийн энэ нийгэм ийм л болоод байна хvн болгон бєє боллоо шvv дээ.

Харин жинхэнэ бєєгийн ёсонд бєє хvн ойр ойрхон шавь тєрvvлэх нь битий хэл олон шавь тєрvvлдэггvй юм байна мєн шавь нь олон жил сар суралцаж хvнд засал хийх ёстой байдаг. Тэдний хувцас хэрэглэлийг л гэхэд 3 vеийн дархан хийдэг, тусгай vйл хийдэг vйлчинтэй тэр нь их хvндтэй хvн байх жишээтэй.

Мєн хэнгэрэгийг аян согооны нойтон арьсаар хийдэг Аян согоо гэдэг буганд гараагvй, хvнээр бол онгон охин гэсэн vг. Ийм vедээ согоо юунд ч гvйцэгддэггvй аянга цахилгаан шиг хурдан байдаг юм. Онгод ийм унаа хєлєглєх дуртай байдаг юм байна. Гэтэл єнєєгийн бєє болоод байгаа нєхдvvд хар захаас очоол хувцас хэрэглэлээ аваад хэрэглэх юм тэгэхээр нєгєє дэг жаяг, уламжлал хаана байна ийм байдлаар онгод тэнгэр нь буух уу. Энэ бvхэн зохицуулах асуудал зайлшгvй мєн бєгєєд энэ нийгмийн тулгамдсан асуудлуудын нэг яах аргагvй мєн юм.

Ингээд энэ олон асуудал болон жинхэнэ бєєгийн ёс, дэг жаягийн тухай "Эзэнт онгод" тєвийн тэргvvн, зайран Хурмашийн Баасансvрэнтэй хэдэн мєч хєєрєлдлєє. Тэрээр Хєвсгєл аймгийн Баянзvрх суманд тєрсєн бага насаа Агарийн голийн хєвєєнд хонь, малаа хариулж єссєн жинхэнэ Дархад хvн Агарийн 3 хайрханаараа сvлдэлж бєєлж яваа хvн юм.

- Єєрт чинь бєєгийн ид шид эрдэм анх яаж мэдэгдсэн бэ?

-Энэ их учир тvvхтэй. Би тєрсєн цагаасаа хойш юманд их єртємтгий хvvхэд байсан.  Миний ээж миний дvv нар ер нь их зовлон амсаж байсан. Насаа насалж чадсан хvн ерєєсєє байхгvй. 28-30 нас хvрээд бурхан болдог байсан. Миний ээжийн дvv нь бас гуч хvрэлгvй таван хvvхэд \4 эрэгтэй 1 эмэгтэй\ тєрvvлээд нас барж байсан. Манай ээж бас 4 эрэгтэй 1 эмэгтэй хvvхэд тєрvvлсэн.

Миний эмээ ээж Элстийн Ядмын Жавзан гэж хvн намайг Хадын удганы дvv Оглогын єндєр настай хєгшин Жvгдэрхорлоогийн ээж дээр дагуулж очсон. Тэгэхэд 13-ныхаа жил дээр бєєлєх ёстой хvн гэж хэлсэн. Тэр vед наян хэдэн онд бvх юм хаалттай байсан. Юун бєє болох нь битгий хэл зугатааж байсан. Бєє, лам гэх юм бол феодалын vеийн юм гэж шоолдог байлаа.

Ерээд оны vед миний амьдрал бvтэхээ байсан. Эхнэр хvvхэд авч vзсэн, салсан. Хажуу ойрны хvмvvс vхэж vрэгдээд, нvдэн дээр минь дvv минь хоньтойгоо аянгад ниргvvлж байсан. Цанлиг гэж хvн намайг чи лам болох ёстой гэж хэлж байсан. Тэгснээ vгvй vгvй чи лам биш бєє болох ёстой сайн зайран болно доо гэж хэлж байсан. Миний ээж Хурмаш гэж хvн байсан. Хурмашийн ээж Жавзан. Жавзангийн аав Элстийн Ядам. Ядамын ээж Должин гэж хvн. Должин удган хvн байсан. Тэр онгоддоо хорлогдоод олон жил хvний гар дээр явсан. Асарсан хvн нь Минж гэж хvн байсан. Ядам гэж хvн олон охидтой. Хvv нь Самбуужий гэж хvн онгодыг нь эзэмших ёстой байсан нь эзэмшээгvй. Тэрнээс асуудал vvссэн. Охидуудынх нь нэг нь онгод эзэмших ёстой байсан юм байна. Тэгтэл Норовжий гэж хvнтэй Ядамын нэг охин нь сууж байсан юм байна билээ. Тэр хvн удган болох ёстой гээд удган болгосон чинь хэнгэрэг нь хагараад болохгvй байгаад тэр хvн нас барсан.

Элстийн Ядам бол тєрийн хар хvн гэж явж байсан. Тэр хvvхдийнх нь удган болохгvй байсан шалтгаан нь Должин удгантай их холбоотой байсан юм. Должин удганы онгод тэнгэр Тагна талын онгод байсан. Урианхай талын онгод байсан. Миний онгод бол Агарын хайрханаар хєлєглєж бєєлсєн байдаг юм. Би бєєгийн эрдэмд 7 жил нууц байдалтай суралцсан тvvний дараа багшынхаа зєвшєєрлєєр хvнд тус хvргээд 10 гаруй жил болж байна

-Та анх хэн гэдэг багшид шавь орсон бэ?

-Хамгийн анх хуурыг амилуулж єгсєн хvн бол Цэвэгдорж гэж цаатан хvн байдаг. Миний хуурыг Улаан-Уул сумын наргиа Мягмар хийж єгсєн. Дархадын Оюун удган намайг жинхэнэ бєє болгосон. Энэ хvнийг дурсахгvй ярихгvй байхын аргагvй. Хаана ч би багшаа гэж хvндэлж явдаг.

Бєєгийн ажлаа 10 жил тасралтгvй хийж байна. Зvvн аймгуудаас бусад аймагт очиж ядарсан зvдэрсэн хvмvvст буян хийж явдаг гэж єєрийгєє боддог. Ямар нэгэн авилгал хээл хахууль авах ч юм уу хvний сэтгэл зvйд нийцэхгvй єндєр єртєг нэхэж айлгаж цочоож байсангvй. Миний багш угаасаа зааж сургадаг байсан. Хvнээс битгий юм нэхэж авч байгаарай. Харин хvний амласан юмыг заавал авч байгаарай тэгэхгvй бол онгод тэнгэрт хорлогдоно шvv гэдэг байсан. Хоёр гурван хvн надад адуу амласан нь авч чадаагvйгээс болж миний бие жаахан євдєж байдаг.

-Хэр олон шавьтай вэ?

-Би цєєхєн шавьтай. Нэгд, олон шавь тєрvvлэх хvсэл сонирхол байхгvй, хоёрт онгод тэнгэрийн хvч тарамдаж сарнидаг учир бий. Шавь хэдийг ч тєрvvлж болох ч чанартай зєв хvмvvжилтэй болгох хэрэгтэй. Миний шавь гурван жил болоход ямар vзэл бодолтой болж байна. Ямар хvмvvжилтэй байна. Гурван жил яаж зовж байсан. Гэхдээ би шавь нараасаа юм нэхэж байгаагvй. Яагаад гэвэл хvний хувь тавилан эргээд лус савдагтайгаа холбогдох ёстой байдаг. Хvний сайн сайхны тєлєє хvн юм хийж байх ёстой. Тэр хvн надад юу єгєх нь сонин биш.

Єгсєн зvйлийг нь авдаг. Тийм юм аваад ир тэгэхгvй бол чи vхнэ ч гэх зэргээр хvнээс байхгvй зvйлийг нь нэхэж шаналгаж болохгvй. Багвайн Гансvхийн хэнгэрэг дээлийг нь ємсvvлж єгсєн. Хvний ємнє нэрэлхээд байдгаас биш хоёулхнаа байхад "Vгvй ээ багшаа, зарим нэг vед будилах юм гараад байх юм аа" гэж хэлдэг. Намайг хуяг хувцас ємсєхєд тусалсан хvн бол Тогостєгс зайран гэж бий.

-Хэн нэгэн хvн дур зоргоороо авирладаг болсонд vvнийг би буруушаадаг. Ноднин Архангай аймаг уруу ажлаар явсан. Тэнд нутгийн настай хvмvvстэй ярьж байхад Суварга хайрхан гэж дээр vеэсээ тахиж шvтэж ирсэн уулыг тєрийн хамгаалалтад авсан юм байна. Тєрийн єндєрлєгvvд лам хувраг бvгд очсон гэж байна. Тэрийг тахихдаа Суварга хайрханы євєрт байдаг Нvдэн нуур байна. Тэр нvдэн нуурыг зуун сарлагийн сvvгээр сvлсэн байна. Энэ санаатай явуулга байв уу, эсвэл санамсаргvй зvйл байв уу. Эсвэл шашин лус савдагийг туршиж vзэх гэсэн явуургvй бодол байв уу. Энэнээс болж Архангайг тойрсон зуд болсон гэдгийг хэн хvнгvй мэднэ. Зуун сарлагийн сvvгээр нуур сvлнэ гэдгийг би урьд нь сонсоогvй. Биднийг багад эмээ євєє минь усанд явуулахдаа усруу сvv оруулав, сvvний шавхруу оруулав гэж загнадаг байсан. Хоосрохын шинж гэж євєг дээдэс захидаг байсан. Vvнийг санаатайгаар зєрчив vv. Эсвэл монголыг малгvй болгох гэсэн бодлого vv. Нутгийн ард тvмэн тэрнээс болж малгvй болсон гэж ярьж байгаа. Нvдэн нуурыг сvлсний дараа цас тасралтгvй орж зуд болсон. Ингэдэг ёс заншил байхгvй. Дэлхийн усыг малын сvvгээр сvлнэ гэж байхгvй энэ нь нvгэл.

-Та хэдэн жилийн ємнє бєєгийн "Холбого" тєв байгуулна гээд явж байсан. Тэр маань энэ "Эзэнт онгод" болсон уу?.

-Тиим. Одоогоос таван жилийн ємнє тэр санаа орж ирж байсан. Тэр маань явсаар байгаад 2008 онд Монгол угсаатны монгол бєєгийн тєв гэдэг тєрийн бус байгууллага болсон.  

Дархадын "Дээдэс хайрхад" академиас Д.Мархаахvv, зайран Б.Гансvх хоёр "Чи бол жинхэнэ зайран хvн. Бєєгийн эрдэм онгод орж байгааг чи л мэдэх ёстой" гэж хэлж байсан. Тэр чиглэлээр vнэмлэх гаргаж ганц хоёр хvнд єгсєн.

"Дээдэс хайрхад" академиас энэ хvнд онгод тэнгэр байна уу гэдгийг та л тодруулж єг гэж хэлдэг. Гаргах ёстой юмыг гаргаж, тамга тэмдгийг дарж єгєхийг хичээдэг. Хойшоо Тува улсад урилгаар зорчсон. Тувад бєєгийн музей байдаг. Бєєгєє хvндэлдэг дээдэлдэг юм байна. Намайг хоёр дахь удаагаа урьсан Дэлхийн хэмжээгээр тархсан монгол туургатан, монгол vндэстэн хvмvvст бєєгийн шашин ямар тєвшинд байна гэдгийг судлах зорилгоор тєрийн бус байгууллага байгуулсан. Цаашлаад Євєрмонгол, Тєвдийн єндєрлєг хаана монголчууд байна тэр хvртэл явах зорилготой. Олон тvмэнд аргалах засах уламжлалт аргаараа арга заслаа хийдэг. Хvмvvс надад хvндэтгэлтэй ханддаг. Энэ миний онгод тэнгэрийн ач гавьяа. Хvнээс авъя идье гэсэн сонирхолгvй явдаг.

-Тувад бєєлєхєд уйгар хэлтэй онгод орж ирэх vv?

-Тэгнэ. Би єєрєє бол орчуулж чаддаггvй. Буусан хойноо Тува нараас асуудаг. Намайг тэнд урьсан хэлмэрч Людмила Ивановна гэж хvн байдаг. Тэнд бєєгийн судлаач дэлхийд нэртэй нэг хvн бий. Тэр хvнтэй уулзаж ярилцлага авах санаа байна. Ємнє нь санал тавьж тэр хvн зєвшєєрсєн юм.

Сонирхолтой яриа єгсєн танд баярлалаа.

Г. Лхагва-Очир: Нийслэл хот 2017 он гэхэд метротой болно

Нийслэлийн нийтийн тээврийн газрын Тээврийн төлөвлөлтийн хэлтсийн дарга Г. Лхагва-Очир

Нийслэл Улаанбаатар хотод метро барихаар ажиллаж байгаа юм байна. Энэ талаар та дэлгэрэнгvй мэдээлэл єгнє vv?

-Нийслэлийн нийтийн тээврийн vйлчилгээнд их багтаамжийн автобусын тоог нэмэгдvvлэх бодлогийг нийтийн тээврийн газраас баримталж байна. Сvvлийн жилvvдэд том оврын автобусны тоог нэмэгдэж байгаа. Ялангуяа 2009 онд Солонгос улсын хєрєнгє оруулалтаар 400 автобус ирсэн. Цаашдаа их багтаамжийн автобусыг єргєтгєх, шинэтгэх, шинэ тєрєл нэвтрvvлэх талаар ажлууд яригдаж байна. Эхний ээлжинд тусгай замын автобус гэж нэрлэж байгаа метро юм. 

Тусгай замын автобус нь /18-20 метр урттай, их багтаамжтай, хурдтай/  тээврийн хэрэгсэл юм. Vvнтэй зэрэгцээд нийслэлийн засаг даргын 2009-2012 онд авч хэрэгжvvлэх vйл ажиллагааны мєрийн хєтєлбєрт тусгагдсан ажлын нэг нь Нийслэл хотод баригдах метроны техник эдийн засгийн vндэс /ТЭЗY/ боловсруулах юм. Энэ ажлын хvрээнд бид 2010 онд метроны ажлын ТЭЗY боловсруулах тендер зарласан, тендерт Солонгос улсын “Soosong” injinering, Soul metro гэсэн 2 компани хамтарсан маягаар 2010 оны 8-р сараас гэрээ байгуулаад 2010 оны 12-р сард багтаагаад тайлангаа урьдчилсан байдлаар єгєєд байна.

-Метроны чиглэл болон тєлєвлєлтийг яаж хийсэн бэ?

-Трасс/чиглэл/ нь баруунаас зvvн урдаасаа хойшоо гэсэн 2 чиглэлээр тєлєвлєгдсєн бvтээлч машины хувьд газар доогуур 20 метр болон зарим хэсэг нь ил газар дээгvvр тавигдана. Замын уртын хэмжээ нь Баруунаас зvvн тийш 28.4 км.

-Метрог бариж байгуулахад хэдий хэр хєрєнгє мєнгє яригдаж байгаа вэ?

ТЭЗY боловсруулж байгаа ажлын хvрээнд 5 их наяд буюу 4.5 тэрбутм долларын хєрєнгє оруулатаар нэг ба хоёрдугаар шугамыг байгуулах урьдчилсан тооцоо гарсан.

-Эцсийн байдлаар хэзээ баригдаж дуусах вэ?

-Ер нь бол ТЭЗY боловсрогдож дуусаад Засаг даргын зєвлєлийн хурал болон холбогдох шат дамжлагаараа явагдана. ТЭЗY батлагдсаны дараа тєслийн болон дараагийн шатны ажлууд хийгдэх юм. 2017 он гэхэд бариад ашиглалтанд оруулах тєлєвлєгєє судалгааны тєвшиндєє гарсан. 

-Нийслэл хотод метро барьж байгуулагдсанаар ямар vр дvнд хvрнэ гэж тооцоолж байгаа вэ?

-Єнєєдрийн байдлаар нийслэл хотод 500 гаруй мянган зорчигч нийтийн тээврээр зорчдог гэсэн судалгаа байдаг. Тэгвэл тэдний аюулгvй тохь тухтай, тvргэн шуурхай, хvртээмжтэй зорчих боломж бvлдэх юм. Ялангуяа замын хєдєлгєєний тvгжрэл эрс багасах зэрэг нааштай эерэг дvн гарна.

-Мэдээжийн хэрэг хот тєлєвлалтєнд нэлээд єєрчлєлт оруулна энэ мэтчилэн дэд бvтцийн асуудлыг сайн тооцоолсон байлгvй?

-Мэдээж хэрэг хот тєлєвлєлт газар, цахилгаан дулаан, холбоо зэрэг бvгдийг тооцоолж байгаа тэдгээр байгууллагуудын хvндрэлтэй хэтийн асуудлуудыг цогцоор нь шийдэх боломжтой юм.

Баянзvрх дvvргийн иргэн н.Батжаргал: Эрээний чанаргvй бараа цагаан сарын бэлгэнээс аль хэзээ арчигдсан

“Амар байна уу”- Ярилцлага сурвалжлагийн булан
Vндэсний vйлдвэрлэл ба цагаан сарын бэлэг гэсэн сэдвээр сэтгvvлч миний бие нийтлэл бэлтгэхээр Улсын их дэлгvvрийн ойролцоох vндэсний vйлдвэрийн бараа, бэлэг дурсгал, дээл хувцас зардаг хэдэн дэлгvvрээр орж ганц нэгэн хvмvvстэй ярилцлаа. 
Сvvлийн хэдэн жил цагаан сар, наадам дєхєхєєр л vндэснийхээ vйлдвэрлэлийг дэмжье хэмээн толгойтой болгон бодож хэлтэй амтай болгон ярьж бvх л хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр бичиж, нийтлэл нэвтрvvлгvvд хийгдсээр байна. Энэ жил ч гэсэн энэ л жишгээр шинэ жилийн маргааш єглєєнєєс эхлэн vндэснийхээ vйлдвэрлэлийг дэмжиж vндэсхийхээ дээл хувцас эдлэл хэрэглэл, тоглоом наадгай зэргийг хэрэглэе мєн vр хvvхэд хамаатан садан, орсон гарсан хvvхэд шуухаддаа монгол бэлэг єгье хэмээн нэлээд урт удаан хагацаагаар ярьцгаалаа.
Энэ нь ч маш зєв юм наадаж монголынхоо эдийн засгийг тэтгэн дэмжиж байна гэсэн vг цаанадаж vр хvvхдvvд маань эх орныхоо эрvvл хоргvй, чанартай бvтээгдэхvvн хэрэглэх vндэстэй гэсэн vг юм.
Ингээд энэ нэлээд хэдэн сарын хэлж ярьсан, нийтэлж хэвлvvлсэн зvйлvvд маань бодит амьдрал дээр хэрхэн биелэлээ олж байгаа хvмvvс цагаан сарынхаа бэлгэндээ юу бэлдэж буйг сонирхохоор иргэдтэй уулзаж сонирхлоо.
-Yндэсний бэлэг дурсгалыг Аrt Shop дэлгvvрт єєрийнхєє vйлдвэрийн арьс, эсгийгээр урласан бараа бvтээгдхvvнийг борлуулж байгаа “Blue art” компаний ажилтан Д.Лхамсvрэн:
-Монгол хvмvvс нэг vеэ бодвол vндэсний vйлдвэрийн бvтээгдхvvнээ авч хэрэглэдэг болсон байна. Хvмvvсийн ярьж байгаа нь хужаа оймс авч нэгэндээ тарааж байхаар монгол бараа авъяа хэмээн авч байна. Тэгэхээр хvмvvсийн сэтгэлгээнд ахиц гарсан гэж хэлж болхоор байна.

-Vндэсний vйлдвэрийн барааны чанар, vнийг ард иргэд хэрхэн дvгнэж байна?
-Боломжийн харин ч манай арьс, эсгийгээр хийсэн бvтээгдэхvvн хямд байдаг. Хятадын ижил vнэтэй барааны чанартай харьцуулах юм бишээ. Манай эсгийгээр хийсэн таавчиг гэхэд л хятадынхийг бодвол дулаан, чийг татахгvй зэрэг давуу талтай.
  
-Танайх vйл ажиллагаагаа явуулаад хэр удаж байна, vндэсний vйлдвэрлэлийн бодлогийн талаар хэлэх зvйл байна уу?
-Эсгий, арьсаар бараа бvтээгдэхvvн хийгээд 13 жил болж байна. Энэ хугацаанд манайх ямар нэгэн зээл тусламж аваагvй єєрсдийнхєє хvч хєдєлмєрєєр vйлдвэрэлээ явуулж байна. Тєрєєс vндэснийхээ vйлдвэрлэлийг дэмжиж банкнуудын зээлийн хvvг маш бага болгох хэрэгтэй мєн татвар, тvрээсийг бууруулах хэрэгтэй байна.
-Мєн тэр дэлгvvрээр vйлчлvvлж буй Баянзvрх дvvргийн иргэн н.Батжаргалаас ганц нэг асуултанд хариулт авлаа.
-Та эндээс юу худалдан авав чухам яагаад монгол барааг сонгож байна?
 -Vндэсний vйлдвэрийн бараа хамгийн гол нь чанартай зарим нэг нь гараар хийсэн бvр сайн гадаадын/эрээний бараанаас/ муу юмнаас хамаагvй дээр дээр нь єнгє vзэмж, хийц, дизайн нь маш сайхан монгол vндэстний хээ угалз  ур ухаан шингэсэн болохоор хэрэглэхэд монгол хvний омогшил тєрдєг.
Мєн эднийг худалдан авснаар монгол улсдаа єєрийнхєє хувь нэмрийг бага ч гэсэн оруулж байгаа гэж бодож байна vндэсний зан заншил, єв, уламжлалаа  сэргээн санахад энэ их тустай. Ах нь энэ дэлгvvрээс хєєрєгний дайлан авлаа ширээр хийхдээ маш сайхан хээ угалзтай хийж цагаан сарынхаа гоёог хийнэ дээ vнэ ч гэсэн хямд юм.
-Цагаан сарынхаа бэлтгэлийн хийсэн vv хvvхдvvддээ бэлгээ авсан уу?
Vр хvvхдvvд болон хамаатан садныхаа хvvхдvvдэд шинэ сарынхаа бэлгийг одоо иймэрхvv л юм авна даа. Хvн хэрэглэхэд ядаж чанар эдэлгээ сайн хvнд хоргvй байхдаа эрээний барааг бие биедээ дамжуулдаг vе єнгєрєєд байна даа. Сvvлийн vед хvмvvс vндэсний хувцас их ємсєж, vндэсний vйлдвэрийн бvтээгдхvvнийг хэрэглэж  байна монгол хvн ийм л байх хэрэгтэй биз дээ. 

-Та тєр засгийн удирдлага болон ард тvмэндээ хандаж хэлэх vг байна уу?
-Тєрєєс хамгийн тvрvvнд хєдєє аж ахуйн тэр дундаа мал аж ахуйн гаралтай бvтээгдэхvvн тvvхvv эдийг боловсруулах эцсийн бvтээгдэхvvн болгож боловсруулахад анхаарах хэрэгтэй мєн гутал, хувцас хийдэг томоохон vйлдвэрvvдтэй болох хэрэгтэй байна. Тэгж гэмээнэ улс орон маань хєгжинє шvv дээ. Ард тvмэндээ хандан vндэснийхээ vйдвэрийг дэмжицгээе! Сар шинэдээ элгээрээ энх амгалан тєрлєєрєє тvвшин сайхан шинэлээрэй хэмээн ерєєе дєє. 

-Энэ дэлгvvрээс гараад хvмvvс их ороод байгаа солонгос барааны гэх хаягтай нэгэн дэлгvvр лvv орлоо. Тэнд тєв аймгаас дєнгєж орж ирээд байгаа тєв аймгийн нэгдсэн эмнэлгийн их эм Х.Цэрэнлхам хэмээх хvнтэй хэдэн хором сэдвээрээ ярьлаа.

-Сайн явж ирсэн vv та. Цагаан сарынхаа бэлтгэлийг хэр базааж байна хvvхдvvдийнхээ бэлгэнд солонгос бараа авах гэж байна уу?
-Єє тэгээл нийтийн жишгийн дагуу бэлдэж л байна. Энд харин материал сайтай чанартай хямд юмуу гээд сонгох гээл байжийна. 

-Сvvлийн vед  хvмvvс vндэсний vйлдвэрлэлээ дэмжье гэж их яриад байна та энэ тал дээр ямар байр суурьтай байна?
-Ер нь vндэснийхээ vйлдвэрлэлийг дэмжих нь зєв шvv монгол vйлдвэрийн бараа чанартай тиймээс хэрэглэдэг. 

-Танайх цагаан сарыг єргєн дэлгэр тэмдэглэдэг vv?
-Эгч нь 50 нэлээд гарсан тийм болохоор цагаан сараа тэмдэглээд сурчихсан ах дvv хамаатан саднаараа ганц уулздаг баяр юм чинь зєв зvйтэй сайхан тэмдэглэх хэрэгтэй. Архи дарс хэрэглэхгvй, ахмад буурлуудаа хvндэтгээд, єв уламжлалаа дээдлээд бvх юм сайхан цайлган цагаан сэтгэлийн баяр шvv дээ. Муу муухай юмаа хаяж  шинэ, сайхан бvхнийг билэгддэг.
Хvvхдvvдээ баярлуулж бэлэг єгєх нь зєв гэхдээ чанартай vндэснийхээ vйлдвэрийн бараа бvтээгдэхvvнийг єгєх нь зvйтэй. Манайд ємнєх жилйин цагаан сараар хvvхдvvдэд цугласан эрээний бараа их байгаа хэрэглэе хэрэглэж болохгvй хvнд єгєж ч болохгvй шатаахаас єєр арга байхгvй. Энэ жилээс тийм юм нь багасах байхаа хэмээн найдаж байна.  

-Та ард тvмэндээ хандаж хэлэх vг байна уу?
-Ард тvмэндээ хандан vндэснийхээ vйдвэрийг дэмжицгээе, хєгжvvлцгээе мєн Сар шинэдээ сайхан шинэлээрэй хэмээн хэлье.
Ингээд миний энэ удаагийн сэдвээр хийсэн ажил маань єндєрлєж мэргэжил нэгт сэтгvvлчидийн маань хэлж яриад, бичээд байсан зvйлvvд маань амьдрал дээр бага ч гэсэн тусгалаа олж байгааг хараад сэтгэл дотроо ихэд баярлан илvv их мєрєєдєл тээсээр ажил дээрээ ирсэн юм.

Монгол улсын эдийн засаг дахь сайн, муу vзэгдлvvд

Аливаа зvйл хоёр талтай байдгийн жишгээр эдийн засагт ч мєн сайн болон сєрєг муу vр дvн гардаг нь жам ёсны зvйл билээ. Тийм болохоор мэдээж энэ хоёрыг тэнцвэржvvлэх юмуу сайн талыг нь давуулан барих нь эдийн засагчид болоод тєр засгийн холбогдох албаны хvмvvсийн vvрэг даалгавар хийгээд эрдэм мэдлэг, авъяас чадвараа шалгах сорилтуудын нэг болдог. Гэхдээ ард тvмний нуруун дээрх ачаа болох сєрєг муу зvйлvvдийг хурдан таягдан хаях нь нэн тvрvvний эрхэм чухал зvйл юм. Тэгж гэмээнэ тэдний ажлын vр дvн мэргэжил, боловсрол эзэмшсэний гавьяа гарна харин зохицуулж шийдэж чадахгvй бол би эдийн засагч, би ийм тийм дарга гэж нялцганахын ч хэрэггvй зvгээр ухамсараараа болих хэрэгтэй.

Монгол улсын эдийн засгийн улирлын тоймын Сvvлийн vеийн судалгаанас харахад манай улсын эдийн засгийн амьдралд олон єєрчлєлтvvд гарсан ч саар нь сайнаасаа илvv болоод байна. Сайн муу vзэгдлvvдийг харьцуулан vзвээс:

Сайн vзэгдэлvvд

1.     Монгол Улсын тєсєв санхvv, эдийн засгийн сэргэлт болон ашигт малтмалын vнэ єсєж буйтай  уялдан сайжирсаар байна.

2    2008 оны сvvл болон 2009 оны эхэн vеийн эдийн засгийн уналтаас хойш Монголын эдийн засгийн ихэнхи салбаруудын єсєлт эргэн сэргэсээр  байна. 2009 онд 1.3хувийн бууралтай байсан ДНБ, 2010 онд урьдчилсан байдлаар 6.1 хувиар єссєн байна.

3.     2011 онд Хєгжлийн Банк байгуулахаар тєлєвлєж байгаа. Энэ банк нь Монгол Улсын урт хугацааны дэд бvтцийн хэрэгцээг санхvvжvvлэхдээ Тєсвийн Тогтворжуулалтын Сангийн орлогын нэг хэсгийг хэрэглэх юм.

4.     Бизнесийн орчны шинэтгэлтэй холбоотой олон хууль дvрмэнд єєрчлєлт орж хувийн хэвшлийн салбарт бага боловч єєрчлєлт гарсан нь эдийн засагт сайнаар нєлєєлєх vндэс болно хэмээн vзэж байна.

5.     2011оныг “Хєдєлмєр эрхлэлт-хvний хєгжлийг дэмжих жил” болгон зарласан билээ. Єнєє жил нийслэлийн удирдлагууд тєр, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагаанд тулгуурлан Улаанбаатар хотын хvн амын ажилгvйдэл, ядуурлыг бууруулах, ажлын байрыг нэмэгдvvлэх талаар дорвитой ажил хийхээр тєлєвлєж, 35 мянган иргэнийг байнгын болон тvр ажлын байраар хангахаар зорьж байгаа.

Муу vзэгдлvvд

1.     2011 оны тєсєв урьд ємнє тохиож байгаагvй єндєр зардалтай, ДНБ-ий 9.9 хувьтай тэнцэх огцом єссєн тєсвийн алдагдалтайгаар батлагдсан. Энэ нь Монгол Улсын тvvхэн дэх хамгийн том тєсєв (4.0 триллион тєгрєг) буюу ДНБ-ий тэн хагасаас илvv хэмжээнд хvрээд байна.

 Харин 2010 оны тєсєв тэнцсэн тєсєвтэй гарсан. (12 сарын гулсмал нийлбэрээр)

2.     Дэлхийн банкны дvн шинжилгээгээр 2011 оны тєсєв эдийн засгийн огцом эргэлт болон эдийн засгийн нєєц чадамж дутагдалтай зэргээс бий болчихоод байгаа одоогийн инфляцийн дарамтуудыг улам хvндрvvлнэ гэж vзэж байна. Зардлыг ингэж мєчлєг дагасан байдлаар vргэлжлvvлэх нь шинээр батлагдсан Тєсвийн Тогтвортой Байдлын хуулийн vзэл санаатай нийцэхгvй мєн 2013 оноос эхлэн мєрдєх тєсвийн алдагдлыг ДНБ-ий 2 хувиас илvvгvй байлгах шилжилтийн замд хvндрэл учруулж байна.

3.     Банкны салбарт ЧЗБ (чанаргvй зээлийн багц) болон хугацаа хэтэрсэн зээл 12-р сард нийт зээлийн 16 хувьтай тэнцэж энэ vзvvлэлт єндєр хэвээр байна. Хадгаламжийн бодит хvv буурч байгаа ч хадгаламжийн баталгааны хууль болон ханшын таатай байдлаар єдєєгдсєн тєгрєгийн хадгаламж єссєн хэвээр байх хандлага vргэлжилж байна. Гэвч ам. долларын хадгаламжийн хvv маш єндєр хэвээр байгаа нь (хугацаат хадгаламжийн хvv 14 хvртэл хувьтай) зах зээлийн эрсдэлтэй байдлыг харуулж байна. Хувийн салбарын гадаадаас зээл авах явдал нэлээд их хэмжээгээр нэмэгдлээ. Энэ байдал нь тєв банкнаас нухацтай хяналт тавихад хvргэж байна. Учир нь эдгээр зээлvvд нь ямар ч хамгаалалтгvй, зээлдvvлэгч мєнгєє гэнэт татсан тохиолдолд зээлдэгчийг эмзэг байдалд оруулж болзошгvй юм. Банкуудын vзvvлэлтийг сайжруулах vvднээс банкны бvтцийн єєрчлєлтийг хийх мєн одоогийн мєрдєгдєж буй банкны дvрэм журмуудыг цаг алдахгvй, зоригтойгоор хэрэгжvvлэх нь чухал байна.

4.     Гадаад худалдааны алдагдал 2009 оны 2-р сард 1086 сая ам.доллар (12 сарын гулсмалаар) байсан бол 2010 оны 6-р сард 146 сая ам.доллар болтлоо багасч мэдэгдэхvйц сайжирч байснаа 2010 оны 12-р сард 379 сая ам.доллар болсон байна. ОТ-н бvтээн байгуулалтын ажил, тvлш, тоног тєхєєрємжийн тээвэрлэлт болон холбогдох дэд бvтцийн тєслvvд нэмэгдсэнээр эдийн засаг тэлж, тэр хэрээр импорт огцом єсч байна. Vvний vр дvнд II улиралд ДНБ-ий 7.4 хувьтай  тэнцэж байсан урсгал дансны алдагдал (4 улирлын гулсмал нийлбэрээр) 2010 оны 3-р улиралд 9.8 хувьд хvрч тэллээ.

5.     Инфляцийн єсєлт 12-р сарын хамгийн сvvлийн vеийн мэдээллээр 11-р сард 12 хувьтай байсан УБ хотын инфляци ємнєх оны мєн vетэй харьцуулахад 12-р сард 14 хувь хvрч хэрэглээний vнэ цаашид єсєх хандлага vргэлжилсээр байна. Инфляцийн хувьд гадаад болон дотоодын хvчтэй дарамтууд хослон нvvрлэж байна.

Гадаадын зах зээлээс хамааралтай инфляц єсєх шалтгаан нь:

·         Олон улсын мєнгєний бодлого

·         Гаднаас орж буй валютын урсгал,

·         Хvнсний нийлvvлэлтийн байдал  Монгол Улсад хvнсний ногоо, будаа зэрэг хvнсний гол нэрийн бvтээгдхvvнvvдийг нийлvvлэгч Хятад Улс, ОХУ-д хvнсний vнэ єсч байгаа нь гадаад орчноос инфляцийн дарамтууд ирж болзошгvйг анхаарах хэрэгтэй.

Дотоодын зах зээл дэхь инфляц єсєх шалтгаан нь:

·         Эх орны хишиг нэрээр 800 орчим тэрбум тєгрєг бэлнээр зах зээл рvv гаргаж байгаа.

·         Дотоодын эдийн засгийн хувьд нєєц чадамж дутагдалтай байгаа бєгєєд єнгєрсєн євлийн зудны сєрєг нєлєє махны vнэнд ихээхэн нєлєєлсєн хэвээр байна мєн шvлхий, зуд турхан гээд байгалийн элдэв бэрхшээлvvдээс шалтгаалж байна.

·         Мєн цаг зуурын огцом єсєлт энэ цагаан сар, шинэ жил гээд баяруудтай холбоотойноор єсєх нэг шалтгаан.

Энэ мэтчилэн сайн муу vзэгдлvvд манай эдийн засагт байсаар байна. Гагцхvv бид эрсдэлийг зєв тооцоолж ирээдvйгээ єєдрєг харж сєрєг муу vзэгдлvvдээ багасгах ажлыг амаараа хийх биш бодит амьдрал дээр хийж vр дvнгий нь нэн даруй vзэх шаардлагатай байна.

Монгол Улс тєсвєє ил тод байлгах тал дээр томоохон ахиц гаргасан боловч тєсвийн  хєрєнгє оруулалтын удирдлагыг сайжруулах тал дээр ихээхэн анхаарах хэрэгтэй хэвээр байна. Нэгдсэн Тєсвийн тухай хууль, Хєгжлийн бодлого, тєлєвлєлтийн хууль, Тєрийн болон орон нутгийн ємчийн хєрєнгєєр худалдан авах бараа, ажил vйлчилгээний гvйцэтгэгч сонгох журам зэрэг хуулийн тєслvvд болон тєр, хувийн хэвшлийн хамтын ажиллагааг хэрэгжvvлэх асуудлуудын талаар хэлэлцэж байгаа  энэ чухал vед тєсвийн  хєрєнгє оруулалтыг тєлєвлєх, тєсєвлєх системийг сайжруулах талаархи саналуудыг Дэлхийн Банк сануулж байна.